Katika mwaka wa 2022, miongoni mwa matukio makubwa yaliyotikisa ulimwengu wa fedha za kidijitali ni kuanguka kwa FTX, moja ya mifumo mikubwa zaidi ya biashara ya sarafu za kidijitali duniani. Wakati wa tukio hili, kumekuwa na mashaka mengi kuhusu maneno yanayotumiwa kuelezea kuanguka kwa kampuni hii. Wakati wengi walitaja tukio hili kama "kuvamiwa kwa benki", wahitimu wa masuala ya kifedha walionyesha kuwa hiyo si sahihi. FTX haikuwa benki, na kuanguka kwake kulikuwa na sababu tofauti sana na zile zinazohusiana na benki zinazoshughulika na akiba za wateja. FTX ilianzishwa na Sam Bankman-Fried na iliweza kukua kwa kasi katika kipindi kifupi, ikivutia wawekezaji wengi na kuwa moja ya majukwaa yanayoongoza kwa biashara ya sarafu za kidijitali.
Walakini, masuala ya kifedha ndani ya kampuni yalianza kuchomoza kadri muda ulivyokuwa ukienda. Katika hatua za mwanzo, watu waliona kuwa FTX ilikuwa salama kuchukua, lakini hatimaye ukweli ulijidhihirisha: uaminifu wa FTX ulikuwa kwenye hatari. Kila kitu kilianza kubadilika pale ambapo ripoti zilianza kuibuka kuhusu utoaji wa fedha kwa ajili ya shughuli zinazohusiana na Alameda Research, kampuni dada ya FTX. Imedaiwa kuwa FTX ilikuwa ikitumia fedha za wateja kwa shughuli zisizohalalishwa, jambo lililosababisha wasiwasi mkubwa kati ya watumiaji na wawekezaji. Wanachama wa jamii ya fedha za kidijitali walijitokeza kwa wingi kuonyesha kutoridhika kwao na hali hiyo.
Hali hii ilianza kuhamasisha wateja kuondoa fedha zao kwenye jukwaa hili. Kuna tofauti kubwa baina ya kuanguka kwa FTX na kile kinachoitwa “run on the bank.” Katika “run on the bank”, wateja wanakimbilia benki kwa wingi ili kuondoa fedha zao kutokana na hofu ya kuanguka kwa benki hiyo. Mara nyingi, hili linaweza kusababisha kukosekana kwa fedha na hatimaye kufilisika kwa benki. Hata hivyo, katika kesi ya FTX, hali ilikuwa tofauti.
Wateja walikuwa na sababu halisi ya kuamini kuwa fedha zao zilikuwa kwenye hatari kutokana na taarifa zinazozunguka kifedha cha FTX. Hii ilikuwa ni hatua ya kujilinda zaidi kuliko hofu isiyo na msingi. Aidha, FTX ilikuwa na muundo wa kichama na kisasa zaidi wa biashara, tofauti na benki za jadi. Katika benki, watu wanapoweka fedha zao, benki hizo hufanya kazi na fedha hizo kwa namna fulani, wakitumia mwelekeo tofauti wa uwekezaji. Kwa upande mwingine, FTX ilijitenga na kanuni nyingi za kifedha, na ilijisikia huru kutumia fedha za wateja kwa njia ambayo ililenga maslahi yake.
Hali hii ilileta ahueni kwa wawekezaji wa FTX, kwani hapakuwa na usimamizi thabiti wa kifedha ulioanzishwa kumlinda mteja. Kwa kuangalia nyuma, kuanguka kwa FTX kuliashiria hitilafu kubwa katika mfumo wa kanuni za sarafu za kidijitali na usimamizi wa fedha. Wakati mazingira ya biashara yalionekana kuwa na faida kubwa, ukweli ulitokea kwamba utawala na uwazi vilikuwa mapungufu makubwa. Katika mazingira haya, uaminifu wa wateja ulipungua, na kupelekea tukio la “kuvunjika kwa imani” zaidi ya “kuvamiwa kwa benki”. Sasa, baada ya kuanguka kwa FTX, maswali mengi yanabaki.
Je, kuna haja ya kuweka kanuni kali zaidi juu ya biashara za sarafu za kidijitali? Je, ni vipi tunavyoweza kuhakikisha kuwa shughuli za kifedha zinakuwa na uwazi wa kutosha ili kuwalinda watumiaji? Katika siku zijazo, ni muhimu kuwa na mfumo wa kitaifa wa kudhibiti masuala ya kifedha wa sarafu za kidijitali ili kuepuka matatizo kama haya. Shida nyingine ambayo imeibuka baada ya kuanguka kwa FTX ni jinsi jamii ya fedha za kidijitali inavyoweza kujifunza kutokana na makosa haya. Ni wazi kwamba fursa za biashara katika ulimwengu wa sarafu za kidijitali ni nyingi, lakini kwa sababu ya ukosefu wa kanuni sahihi na usimamizi, hatari hizo pia ni kubwa. Wafanyabiashara na wawekezaji wanapaswa kuwa na ufahamu wa kina kuhusu bidhaa wanazozinunua na mazingira ambayo biashara hizo zinafanyika. Kwa upande mwingine, hatua iliyofanywa na serikali na taasisi za kifedha ni muhimu ili kujenga imani katika soko la sarafu za kidijitali.
Au ni lazima watu wawe na hofu wakati wa kufanya biashara katika ulimwengu huu mpya wa kifedha? Jibu liko mikononi mwa wale wanaoshughulika na sheria na kanuni, ambao wanahitaji kuona umuhimu wa ulinzi wa watumiaji kwa uwazi na ukweli. Katika hali ya wazi, tukio la FTX linatoa funzo kwa ulimwengu wote wa kifedha. Ni kipindi ambacho jamii ya kifedha inahitaji kujitathmini na kuanzisha mbinu mpya za kufanya kazi kwa usalama na ufanisi. Sio tu kwa ajili ya wawekezaji, lakini pia kwa ajili ya mustakabali wenye afya wa sekta ya fedha za kidijitali. Kama tunavyofanya kazi fulani, ni muhimu kwamba tuwe na dhana sahihi na ukweli katika kuelezea ukweli huu wa kifedha unaotukabili.
Kwa kumalizia, ni bayana kwamba kuanguka kwa FTX hakupaswi kuitwa “kuvamiwa kwa benki.” Huu ni tukio la kipekee katika ulimwengu wa sarafu za kidijitali, na unahitaji uchambuzi wa kina ili kuelewa maana yake na athari zake. Tunapaswa kujifunza kutokana na makosa ya zamani ili kuhakikisha kwamba hatutakumbwa na hali kama hizi tena katika siku zijazo. Kila mwanahisa, mwekezaji, na mtumiaji wa sarafu za kidijitali anahitaji kuwa na maarifa na ufahamu wa kutosha ili kuweza kushiriki katika soko hili kwa ufanisi na kwa usalama.
