Katika miaka ya hivi karibuni, teknolojia ya akili bandia (AI) imekuwa ikichukua nafasi kubwa katika sekta ya afya na maendeleo ya dawa. Hiki ni kipindi ambacho makampuni mengi ya kibinafsi na mashirika ya utafiti yanawekeza fedha na rasilimali nyingi katika kutumia AI kuboresha mchakato wa ugunduzi wa dawa. Hata hivyo, licha ya ahadi nyingi zinazohusishwa na AI, kuna umuhimu wa kufahamu ukweli kuhusu uwezo na mipaka ya teknolojia hii katika dawa. Katika kipindi cha podcast ya Pharmaphorum, mhojaji Jonah Comstock alizungumza na Adityo Prakash, Mkurugenzi Mtendaji wa Verseon, kuhusu nguvu na vizuizi vinavyohusiana na matumizi ya AI katika ugunduzi wa dawa. Kila siku, wanahisa katika sekta ya dawa wanakabiliwa na picha ya teknolojia hii kama suluhisho la haraka kwa matatizo magumu ya kiafya, lakini Prakash anasisitiza kuwa kuna umuhimu wa kutafakari ukweli wa hali halisi.
Kwanza kabisa, ni muhimu kuelewa jinsi yenyewe teknolojia ya AI inavyofanya kazi. AI hufanya matumizi ya data kubwa (big data) na algorithmu za kujifunza mashine (machine learning) ili kubaini mifumo na makundi ya data. Hii inafanya iwe rahisi kujenga viwango vya utabiri kuhusu jinsi dutu fulani inavyoweza kuwa na athari kwenye afya ya binadamu. Ingawa hiyo inaonekana kuwa na nguvu, Prakash anabainisha kuwa si kila kitu kinaweza kupimwa au kuja na majibu dhahiri. Kama alivyotaja, changamoto moja kubwa ni uhakika wa data.
Katika sekta ya dawa, ubora wa data ni wa msingi. AI inategemea data sahihi na inayoweza kupimwa ili kutoa matokeo ya kuaminika. Hata hivyo, mara nyingi, data inayopatikana inaweza kuwa ya chini au isiyokuwa na uwiano, na hii inaweza kuathiri matokeo ya mwisho katika utafiti wa kifamasia. Aidha, ingawa AI inaweza kuchambua data haraka, inahitaji ushirikiano wa karibu na wataalamu wa afya na wanasayansi ili kutafsiri matokeo kwa njia ambayo inachangia kwa kweli katika maendeleo ya dawa. Pia, kuna ukosefu wa uwazi wa jinsi AI inavyofanya maamuzi.
Katika maeneo mengine ya sayansi, kama vile fizikia au kemia, inakuwa rahisi kuelewa mchakato wa utafiti na maamuzi. Katika AI, hali ni tofauti; algorithmu zinatumikaje ndiyo jambo gumu kuelewa. Hali hii inaweza kusababisha matatizo katika kuthibitisha kwamba maamuzi yanayotolewa na AI yanakuwa na mantiki, ambayo ni muhimu lorsqu'un ikiwezekana kwenye sekta ya afya. Hata hivyo, hakuna shaka kwamba AI inatoa faida katika sekta hii. Nchini Marekani, baadhi ya kampuni zinazohusika na dawa zimefanikiwa kwa kutumia AI kugundua dawa mpya kwa wakati wa haraka zaidi kuliko ilivyokuwa hapo awali.
Kwa mfano, kampuni nyingi zimeweza kugundua dawa mpya za anticancer kwa kutumia teknolojia hii, ambayo inaonyesha jinsi teknolojia hii inavyoweza kuharakisha mchakato wa ugunduzi. Prakash pia anasisitiza kwamba AI inapaswa kuchukuliwa kama zana ya kusaidia, badala ya kuwa suluhisho kuu. Katika uwezo wake, AI inaweza kusaidia katika hatua mbalimbali za mchakato wa maendeleo ya dawa, kama vile katika kubaini malengo ya kibiolojia, kuunda muundo wa dawa, na kudhibiti majaribio. Lakini, bado inahitaji ujuzi wa wanadamu. Ingawa AI inaweza kutoa matokeo ya haraka, uamuzi wa mwisho na tafsiri ya muktadha lazima ufanywe na wataalamu wa afya ambao wanaelewa vizuizi na changamoto zinazohusiana na maendeleo ya dawa.
AI pia inatoa fursa katika kuboresha utafiti wa kliniki. Kuweza kuchambua data kutoka kwa majaribio ya kliniki ya zamani kwa kutumia AI kunaweza kusaidia kubaini mifano na kutafsiri matokeo ambayo awali yangekuwa vigumu kutambua. Hii inaweza kusaidia katika kuboresha tafiti za kisayansi, kupunguza muda wa kutafuta matokeo, na hatimaye, kuleta dawa mpya sokoni kwa haraka. Licha ya hayo, matumizi ya AI katika maendeleo ya dawa yanahitaji kujidhatisha na mwelekeo wa kimaadili. Wakati wa kutathmini na kutumia taarifa za wagonjwa, umuhimu wa faragha na ulinzi wa data hauepukiki.
Ni lazima wajibu wa kimaadili ufuatwe ili kuhakikisha kwamba matumizi ya AI hayataharibu haki za wagonjwa na kusababisha athari zisizotarajiwa. Kwa kumalizia, hadithi ya AI katika maendeleo ya dawa ni changamoto lakini pia ni fursa kubwa. Pamoja na uhakika wa hatua za kisasa za teknolojia, ni muhimu kutafakari na kuelewa mipaka ya AI katika sekta hii. Tofauti na matarajio ya haraka ya kupata suluhisho, AI inapaswa kushughulikia zaidi kama zana inayoweza kuhimarisha mchakato wa ugunduzi wa dawa na kusaidia wataalamu wa afya katika kujenga matokeo bora. Kwa hivyo, lazima tusikilize maoni ya wataalamu na tufanye kazi pamoja ili kuleta mabadiliko chanya.
Kutafuta ukweli, kuelewa vizuizi na changamoto, na kutambua kwamba AI ni zana inayohitaji ushirikiano wa watu ni hatua muhimu kuelekea ufanisi katika maendeleo ya dawa. Katika safari hii, wajibu wetu ni kuunganisha teknolojia na ubinadamu, ili kuleta matokeo bora katika afya ya jamii.
